Gir vassdamp global oppvarming?

Truls E. Moe spør:

– Eg blei nyleg fortalt at vassdamp er den største kjelda til global oppvarming. Er dette riktig? Kan ein i så fall gjere noko for å redusere «utsleppet» av vassdamp til atmosfæren?

Seniorforskar Knut-Frode Dagestad svarar:

Det stemmer at vassdamp er den drivhusgassen som bidreg til mest oppvarming av atmosfæren. Men vassdamp er likevel ikkje ein pådrivar til endringar i denne oppvarminga. Ein kan dermed ikkje påverke den globale temperaturen ved å minke eller auke utslepp av vassdamp.

Lurer du på noko om vêr og klima? Send inn spørsmål her!

Temperaturen er sjef

Grunnen til dette er at det er temperaturen som regulerer mengda av vassdamp i atmosfæren, og ikkje omvendt. Vatn har mange interessante eigenskapar, og mellom anna er det sterkt temperaturavhengig kor mykje vatn lufta kan innehalde.

Ved null grader celsius kan ein kubikkmeter luft maksimalt innehalde fem gram (ei teskei) med vassmolekyl, medan ved 15 grader kan vi ha opp til 13 gram (to og ei halv teskei) vatn i lufta.

Skil seg frå andre drivhusgassar

Så lenge lufta inneheld mindre enn det maksimale, vil den ta til seg fukt ved fordamping frå hav og bakken. Tilfører vi meir vassdamp enn det maksimale, vil vatnet kondensere som dropar (tåke/skyer), og vil omsider falle ut som regn. Målingar og utrekningar viser at eit vassmolekyl fyk rundt i atmosfæren i berre fem til åtte dagar i gjennomsnitt, før det fell ut som nedbør.

Kva er vassdamp?

Vassdamp er vatn i gassform, og er usynleg.
Når vassdampen kondenserer til vatn, blir den synleg og kan sjåast i form av skyer. Skyer som er i kontakt med bakken blir kalla tåke.
Når ein «ser vassdamp» over ein kokande kjele, så er det eigentleg kondenserte vassdropar ein ser. Vassdamp kan også sjåast indirekte som boblene i kokande vatn.
Vassdamp også oppstå direkte frå fast stoff (is) utan å gå via væskefase (vatn). Dette blir kalla «sublimering». Det motsette blir kalla «deposisjon», og dannar mellom anna rim.
Luft med mykje vassdamp er lettare enn luft med lite vassdamp, sidan H2O-molekyla er lettare enn nitrogen- og oksygenmolekyla (N2 og O2) som det finnast mest av i den tørre lufta.
Mengda med vassdamp i lufta kan variere frå mindre enn ein promille (kaldt og tørt), til cirka fire prosent når det er varmt og hundre prosent luftfukt.
Når vassdamp fordampar frå ei overflate, blir overflata nedkjølt. Sveitting er derfor mest effektivt når luftfukta er låg, sidan lufta då lettare kan ta til seg sveittedropane i form av vassdamp.

Dette er svært ulikt frå andre drivhusgassar. Eit metan-molekyl (CH4) fyk rundt i lufta i gjennomsnitt i cirka ti år før det fell ut, medan eit karbondioksid-molekyl (CO₂) kan vere i atmosfæren i over hundre år, før det bli teke opp i vegetasjon eller i havet via fotosyntese.

Dess varmare jord, dess meir vassdamp kan atmosfæren ta opp

Vassdamp er derimot svært viktig for endringar i temperatur via det som blir kalla ei «positiv tilbakekoplings-mekanisme». Dersom gjennomsnittstemperaturen stig, grunna auke av andre drivhusgassar, eller av andre årsaker, så vil atmosfæren kunne ta opp meir vassdamp.

Utrekningar syner at ei auke i temperaturen på ei grad vil føre til ei auke i mengda vassdamp i atmosfæren, som i neste omgang vil medføre ytterlegare ei til to grader oppvarming. Tilsvarande vil ei nedkjøling føre til mindre vassdamp, som igjen vil forsterke nedkjølinga.

Desse utrekningane tek også omsyn til andre faktorar, som til dømes at meir vassdamp også fører til meir skyer, som igjen reduserer solinnstrålinga. Det er døme på ei negativ tilbakekoplings-mekanisme, som vil dempe ei eventuell oppvarming eller nedkjøling.