Sommartid = unike vêrfenomen

Sommaren byr på vakre, rare, spennande og av og til fortærande vêrfenomen. Nokre fenomen er vanskelegare å melde på førehand enn andre, og det kan vere utfordrande for ekspertane å varsle rett vêr til ei kvar tid. Statsmeteorolog Matilda Hallerstig og Vibeke Thyness forklarar korleis desse forunderlege fenomena oppstår.

1. Ettermiddagsbyer

Sommaridyllen snur brått når du plutseleg må rive med deg strandstolen og bagasjen og springe under tak på grunn av ei lite planlagt bye som dusjar deg søkkvåt.

Det er høgtid for uventa byer i landet. Ettermiddagsbyer, også kalla sommarbyar, er ifølgje meteorologane noko av det vanskelegaste å varsle.

– Det er ikkje så vanskeleg å vite at byene kjem, men det er vanskeleg å vite kor dei treff. Du kan tenke på det som ein kjele med vatn som du ventar på at skal koke; du veit at vatnet til slutt vil boble, men du veit ikkje kor boblene frå vatnet treff, forklarar Hallerstig.

Ho fortel at når sola står på og varmar bakken, så vil den varme lufta etter kvart stige oppover. Når lufta stig, vert den gradvis kjølt ned, slik at vassdampen kondensera og vert til skydropar. Er det samtidig fukt i bakken vert det ekstra mykje av dei. Desse skyene vil etter kvart vekse seg større og større.

– Det klassiske er at du vaknar til strålande vêr, før du etter ei stund ser nokre snille blomkålskyer på føremiddagen. Så kjem ettermiddagen og skyene har plutseleg vekse seg til store, mørke skyer – så store at du på ettermiddag/kveld får regn.

Klassisk er det også at det kan vere store lokale kontrastar, då kvar enkelt bye ofte ikkje dekker store område, og det ikkje er lett for meteorologane å vite akkurat kor skya vil sleppe regnet, fortel Hallerstig. Ho minnast:

– Eg har eit barndomsminne som eg hugsar veldig godt som viser akkurat dette. Vi var ute på ei gate, og det var akkurat som ein vegg som skilja vegen, for på eine sida var asfalten klissblaut, og på den andre sida av vegen var det heilt tørt.

Hallerstig anbefaler å sjekke vêrradaren for å følgje med på kor regnet er akkurat no og kor regnet bevegar seg.

2. Hagl på ein fin sommardag

Du har kanskje lest nyhende om plutselege haglbyer som dundrar ned frå himmelen ein elles så varm og fin sommardag. Hagl kjem anten i samanheng med sommerbyer eller saman med torevêr.

Men korleis vert dette danna på ein elles så fin sommardag?

– Når byeskyene veks kjem toppane så høgt opp at dei vert kalde og isete. Inne i skya går vinden vertikalt (opp og ned), og det same gjer vassdropane i skya. Når dropane kjem opp til den kalde delen av skya, frys dei til is. Deretter dett dei ned igjen i den varmare delen av skya og blir dekt av eit tynt lag med vatn. Dropane, som no har vorte haglkorn, dett ned og stig opp fleire gonger. Kvar gong får dei eit nytt lag med vatn som frys til is slik at dei veks. Til slutt er dei så store at dei dett ned på bakken. Dess sterkare den vertikale vinden er, dess fleire gonger kan dei gå opp og ned før dei det ut, og dess større blir haglkorna.

3. Skypumpe

Skypumpe, som går under samnemninga virvelvind, er eit fenomen som kvar sommar kan opplevast langs kysten eller låglandet sør for Bergen, særleg på Sørlandet og Oslofjorden. Meteorolog Vibeke Thyness forklarar det fasinerande fenomenet.

– Ei skypumpe er det same fenomenet som ein tornado, berre snillare, heldigvis. Men dei kan skape lokale problem, til dømes for tre som veltar, eller for seglbåtar som møter på vêret ute på fjorden.

Skypumper i Noreg kan verte om lag ti meter breie og ein kilometer høge, seier Thyness.

I likskap med regnbogen, er skypumpa forbunde med regnbyer.

–Skypumpa kjem saman med kraftige regnbyer om sommaren. Den sug inn luft frå omgivnaden, og det vert sett i gong ein roterande virvel. Virvelstraumen kan gå frå botnen av skya og heilt ned i bakken. Deretter samla pumpa støv frå bakken, vatn frå havoverflata eller frå vassdropar. Akkurat korleis dette oppstår kan vere forskjellig. Det kan vere på grunn av at vinden endrar seg oppe i skya og sett i gong ein skru, eller at den passerer eit terreng der vinden dreier rundt terrenget,

– Eg er sjølvsagt farga av yrket og synest fenomenet er stilig. Det er bra vi slepp å oppleve dei farlege tornadoane som du mellom anna finn i USA, legg Thyness til.

Les meir om ulike type virvelvindar her.

4. Regnboge

Regnbogen, eit optisk fenomen som skyldast sollyset si brytning når det treff vassdropar i atmosfæren, er eit vakkert fenomen som også kan opplevast meir sommarstid.

– Rett og slett på grunn av at nedbøren vinterstid oftast kjem i form av snø, opplyser Hallerstig.

5. Tåke

Også tåka er for mange i landet noko som opplevast om sommaren, avhengig av kor du bur. Tåka på Austlandet er mest haust og vinter, medan lenger nord har mest tåke om våren og sommaren, fortel Hallerstig.

– For meg er tåke og yr det mest fasinerande fenomenet. Det kan vere vanskeleg å varsle, så det gjer det kanskje ekstra interessant. Vi må gjere nøye vurderingar for å melde rett om tåke.

Kvifor vaknar ein ofte til tåke om morgonen sommarstid?

– Du har for eksempel ein type tåke som kallast strålingståke. Kanskje har du sett det frå fly når du går inn for landing: kvite tåkeflak i dalar og lågtliggande strøk som ser ut som små kvite vatn. Dette er typisk strålingståke som oppstår tidleg om morgonen når det er som kaldast. Den oppvarma bakken taper varme til atmosfæren, slik at den vert kaldare. Så vil den nedkjølte bakken stråle ut kulde og kjøle ned luftlaget som ligg lavast, slik at vassdamp kan bli til tåkedropar.

– Men denne type tåke forsvinn når sola varmar igjen. Då fordampar tåkedropane.

Her kan du lese om havtåke.